Sperm testi, erkeklerde sperm kalitesini, sayısını, hareketliliğini ve morfolojisini ölçmek için yapılan laboratuvar analizidir. Erkek kısırlığı araştırmasında en temel adımlardan biridir. Genellikle çocuk sahibi olmakta zorluk yaşayan çiftlerin başvurduğu bir testtir, ancak tedavi öncesi rutin kontrol olarak da uygulanabilir. Testin amacı, sperm hücrelerinin döllenme kapasitesini anlamak ve eğer bir problem varsa erken dönemde tanı koyarak gerekli tedavi planını oluşturmaktır.
Sperm Testi Neden Yapılır?
Sperm testi, erkek üreme sağlığı hakkında net bilgi edinmek için yapılan en temel ve önemli testlerden biridir. Çoğunlukla çocuk sahibi olmakta zorlanan çiftlerin ilk başvurduğu testlerden biri olarak bilinir. Çünkü çocuk sahibi olamama durumlarının yaklaşık %40’ı erkek faktörlü kısırlıktan kaynaklanır ve bu faktörlerin en başında sperm sayısı, hareketliliği veya yapısı ile ilgili sorunlar yer alır.
Bu test, bir erkeğin sperm hücrelerinin sayısı, hareket kabiliyeti, şekil ve yapısını (morfoloji) ayrıntılı bir şekilde değerlendirerek üreme kapasitesini ortaya koyar. Ayrıca sadece çocuk sahibi olmakta zorluk yaşayanlar için değil, tüp bebek (IVF) veya aşılama (IUI) gibi yardımcı üreme tedavilerine başlamadan önce tedavi planını netleştirmek amacıyla da yapılır. Böylece hangi tedavi yönteminin daha uygun olacağı belirlenir, gereksiz zaman kayıplarının önüne geçilir.
Sperm testi, yalnızca üreme amaçlı değil, bazı durumlarda farklı sağlık nedenlerini değerlendirmek için de istenebilir. Örneğin, kemoterapi veya radyoterapi gibi üreme sağlığını etkileyebilecek tedavilere başlamadan önce sperm dondurma planlayan erkeklerde, dondurulacak spermlerin kalitesini değerlendirmek için yapılır. Ayrıca varikosel gibi testis damar genişlemelerinde tedavi öncesi ve sonrası sperm kalitesini değerlendirmek için de bu test istenir.
Sperm Testinde Neler İncelenir?
Sperm testi (semen analizi), sadece sperm sayısını ölçmekle kalmaz, sperm sağlığı ile ilgili birçok önemli parametreyi ortaya koyar.
İlk olarak meni hacmi ölçülür. Normalde bir boşalma sırasında çıkan meni miktarı ortalama 1,5–5 ml arasında olmalıdır. Hacmin az olması, sperm taşınmasını zorlaştırabilirken fazla olması, sperm konsantrasyonunu seyreltip gebelik şansını düşürebilir.
Sperm konsantrasyonu (sayı) bir diğer önemli parametredir. Normal kabul edilen değerlere göre, bir mililitre meni içinde en az 15 milyon sperm hücresinin bulunması beklenir. Bu değerin altındaki durumlara oligospermi, hiç sperm hücresi bulunmamasına ise azospermi denir. Bu durumlar tedavi yaklaşımını belirlemede çok önemlidir.
Hareketlilik (motilite), spermlerin yumurtaya ulaşabilmesi için hayati bir kriterdir. Bu testte, spermlerin ne kadarının hareketli olduğu ve hareketlerinin kalitesi detaylı şekilde değerlendirilir. Spermlerin en az %40’ının hareketli olması beklenir. Hareketlilik azsa, astenospermi terimi kullanılır.
Morfoloji (şekil) testi, sperm hücrelerinin baş, orta parça ve kuyruk yapısının normal olup olmadığını değerlendirir. Çünkü şekil bozukluğu fazla olan spermlerin yumurtayı dölleme kapasitesi düşüktür. Değerlendirme Kruger kriterlerine göre yapılır ve normal şekle sahip spermlerin oranının en az %4 olması istenir.
Test esnasında spermlerin canlılığı (vitalitesi) ve meninin pH değeri de ölçülerek değerlendirilir. Canlılık testi, hareketsiz spermlerin ölü olup olmadığını belirler. Meni pH değeri ise enfeksiyon ve kanal tıkanıklığı gibi sorunlar hakkında bilgi verir. Ayrıca lökosit (akyuvar) varlığı, meni içinde iltihabi bir durum olup olmadığını anlamak için bakılır.
Sperm Testi Nasıl Yapılır?
Sperm testi, erkek üreme sağlığını değerlendirmede kullanılan basit ve ağrısız bir laboratuvar testidir. Testin doğru sonuç vermesi için belirli kurallara dikkat edilmesi gerekir. Bu test genellikle mastürbasyon yoluyla meni örneği verilerek yapılır. Bazı durumlarda prezervatifle cinsel ilişki sonrası örnek alınabilir, ancak prezervatifin kayganlaştırıcı veya sperm öldürücü madde içermemesi şarttır.
Test öncesinde genellikle 3 ila 5 gün boyunca cinsel ilişkiye ara verilmesi tavsiye edilir. Bu süre, sperm sayısı ve hareketliliği için en ideal süre olarak kabul edilir. Daha uzun süreli perhiz, spermlerin yaşlanmasına ve hareket kabiliyetinin azalmasına; daha kısa süreli perhiz ise sperm sayısının düşük çıkmasına neden olabilir.
Örnek genellikle laboratuvar ortamında, özel bir odada verilir. Bu odalar mahremiyete uygun şekilde hazırlanmıştır. Mastürbasyon sırasında örneğin steril, geniş ağızlı bir kaba alınması sağlanır. Örneğin hijyenik ve temiz olması çok önemlidir, bu nedenle örnek vermeden önce eller ve genital bölgenin yıkanması gerekir. Eğer evde örnek verilmesi gerekiyorsa, örnek alındıktan sonra en geç 30 ila 60 dakika içerisinde vücut ısısına yakın bir sıcaklıkta laboratuvara ulaştırılması gerekir. Örneğin uzun süre beklemesi, soğukta kalması veya sıcak ortamda tutulması sperm hareketliliğini ve kalitesini bozabilir.
